بیش از یک قرن است که جایزه نوبل یکی از بهترین جوایز برای دستاوردهای انسانی از ادبیات و علم گرفته تا صلح شناخته شده و طبق آخرین وصیت آلفرد نوبل، بنیانگذار آن «به فردی اهدا می‌شود که بیشترین یا بهترین کار را برای ایجاد برادری بین ملتها و ترویج علم انجام داده باشد».

 این در حالیست که ریشه‌های جوایز نوبل و زندگی آلفرد نوبل نیز داستانی متفاوت و سوی سیاهی هم داشته است.

آلفرد برنارد نوبل در سال 1833 در استکهلم سوئد متولد شد. پدرش امانوئل نوبل مخترع و مهندسی بود که بخش بزرگی از زندگی‌اش را در مشکلات مالی دست و پا زده بود. امانوئل که مجبور به اعلام ورشکستگی شده بود، استکهلم را به مقصد سن‌پطرزبورگ روسیه ترک کرد.

وی در آنجا سزار را با یکی از اختراعات خود که نوعی مین قابل انفجار غوطه‌ور در آب با قابلیت خنثی‌سازی حمله نیروی دریایی بود، تحت تاثیر قرار داد.

امانوئل نوبل پس از دستیابی به موفقیت، همسر و هشت فرزندش را به سن‌پطرزبورگ منتقل کرد. پسرانش از تحصیلات رسمی برخوردار شدند و تحت تعلیمات سخت روسیه، آلفرد توانست بر چندین زبان و همچنین شیمی، فیزیک، شعر و علوم طبیعی مسلط شود.

از آنجایی که پدر نوبل با علاقه فرزندش به شعر مخالف بود، او را به کشورهای خارجی برای یادگیری شیمی و مهندسی فرستاد. آلفرد در حال تحصیل در پاریس با آسکانو سوبررو، شیمیدان ایتالیایی آشنا شد که در سال 1847 ماده انفجاری مایع روغنی نیتروگلیسیرین را که از ترکیب گلیسیرین و اسید نیتریک و اسید سولفوریک بدست آمده، ابداع کرد.

اگرچه نیتروگلیسیرین بسیار غیرایمن‌تر از آن بود که بتوان از آن بطور عملی استفاده کرد ، اما خانواده نوبل که از چندین شرکت سودآور در روسیه و سوئد برخوردار بودند، به سرمایه‌گذاری بر آن برای کاربردهای تجاری و صنعتی ادامه دادند.

البته این تحقیقات با نتایج غم‌انگیزی همراه بود. در سال 1864، امیل برادر کوچکتر آلفرد و بسیاری از افراد دیگر در انفجاری در یکی از کارخانه‌های آنها در سوئد کشته شدند. این واقعه آلفرد را بر آن داشت تا راهی برای ایمن کردن نیتروگلیسیرین جست‌وجو کند.

اگرچه موفقیت به آسانی به دست نیامد. آزمایشات اولیه از جمله ساخت روغن منفجره که ترکیبی از نیترو و باروت بود، منجر به چندین انفجار مرگبار شده و یک بار 15 انسان در زمان انفجار آن در انباری در سان‌فرانسیسکو کشته شدند.

سرانجام در سال 1867، آلفرد نوبل دریافت که با ترکیب نیتروگلیسیرین با خاک دیاتومه یک خمیر پایدار بدست خواهد آمد که می‌توان آنرا به شکل سیخهایی کوچک شکل داد تا شرکتهای معدنی بتوانند از آنها برای منفجر کردن سنگها استفاده کنند. نوبل این اختراع خود را «دینامیت» خواند که ریشه یونانی به معنی قدرت دارد.

اختراع دینامیت انقلابی در صنعت معدن، ساختمان‌سازی و تخریب بوجود آورد. شرکتهای راه‌آهن اکنون می‌توانستند به شکل ایمن کوهها را منفجر کرده و سطوح گسترده‌ای از زمین را برای اکتشاف و تجارت باز کنند. در نتیجه نوبل که در نهایت 355 اختراع به ثبت رساند، به سرعت ثروتمند شد.

البته دینامیت کاربردهای دیگری نیز داشت و مدتی طولانی نگذشت که مقامات ارتش در جنگها شروع به استفاده از آن کردند و برای مثال از توپهای دینامیتی در جنگ اسپانیا و آمریکا بهره بردند. اگرچه نوبل بطور گسترده‌ای صلح‌طلب معرفی شده اما هنوز معلوم نیست که آیا وی استفاده نظامی از دینامیت را تائید کرده یا خیر.

با این وجود، وی با مرگ برادر دیگرش، لودوویگ در سال 1888 دریافت که بقیه راجع به اختراع او چه نظری دارند. اگرچه در یک اشتباه روزنامه‌ای، به جای برادرش نام آلفرد بطور گسترده‌ای منتشر شد و به عنوان مردی که از مرگ دیگران میلیونر شده بود، مورد تمسخر قرار گرفت.

در آن زمان یک روزنامه فرانسوی نوشت: تاجر مرگ مرد. این خبر در نهایت نوبل را به عنوان مردی توصیف کرده بود که با کشف راههایی برای کشتن سریعتر افراد بیشتر ثروتمند شده بود.

طبق گزارشها، نوبل از این اخبار شگفت‌زده شده و در نهایت برای ارتقای میراث خود یک سال پیش از مرگش آخرین وصیت‌نامه خود را امضا کرد که بر اساس آن بخش زیادی از املاک گسترده وی برای ایجاد پنج جایزه نوبل در حوزه‌های فیزیک، شیمی، پزشکی، اقتصاد و صلح تعیین شده بود.

آلفرد نوبل در سال 1896 درگذشت.